Gezonde Buurten vragen om lef, maatwerk en échte samenwerking

Met boeken als Van wie is de stad, Een klein land met verre uithoeken en Wij zijn de stad heeft Floor Milikowski zich gevestigd als een scherpe observator van hoe ruimtelijke inrichting en sociale dynamiek elkaar beïnvloeden. In haar werk toont ze keer op keer aan dat een buurt veel meer is dan een verzameling woningen: het is een leefomgeving die mensen kan laten opbloeien – of juist kan beperken. Vanuit die overtuiging vertelt ze hoe zij kijkt naar wat een buurt gezond maakt, en welke vaak onzichtbare elementen daarin doorslaggevend zijn.

Wat maakt een buurt gezond?

“Een gezonde buurt is een plek waar de juiste factoren aanwezig zijn om mensen en gemeenschappen tot bloei te laten komen in plaats van te verpieteren. Een plek waar mensen zich comfortabel, veilig en op hun gemak voelen. Dat betekent dat er ruimte moet zijn voor laagdrempelig contact en ontmoeting; van bankjes en speeltuinen tot buurtwinkels en bibliotheken. Maar ook dat er kleinere of grotere groene oases zijn, waar mensen rust, troost en inspiratie kunnen vinden en waar de natuur op kleine schaal tot bloei kan komen. Ook is het heel belangrijk dat mensen zelf een rol kunnen spelen, dat er ruimte is voor eigen initiatief, of het nu gaat om een moestuin, buurttheater of een eigen bedrijfje. Een buurt is niet alleen de plek waar mensen wonen, het is de plek waar mensen leven. De verschillende facetten van een vervullend leven moeten een plek kunnen krijgen in de buurt.” 

De invloed van inrichting op kansenongelijkheid 

In haar boeken beschrijft Milikowski hoe de inrichting van wijken invloed heeft op kansenongelijkheid. In welke mate bepaalt de fysieke en sociale structuur van een buurt de gezondheid van bewoners? “Ik heb in de loop der jaren ontdekt hoe groot deze rol is. Als je door een wijk loopt, voel je gevoelsmatig vaak al wel aan of het een plek is waar je als mens tot bloei kan komen en waar verschillende soorten mensen tot hun recht komen of juist niet. Maar je moet iets beter kijken en dieper graven om te begrijpen waar dat precies aan ligt. Kansenongelijkheid betekent dat de context waarin je geboren wordt, bepalend is voor de kansen die je krijgt in het leven. Die context is een combinatie van onder andere je achtergrond, de mensen waarmee je opgroeit en de plek waar je woont en leeft. Het mooie aan ruimtelijke inrichting, stedenbouw en (landschaps)architectuur, is dat deze een cruciale rol kunnen spelen bij het vormgeven van een fijne leefomgeving. Als mensen zich comfortabel voelen in hun buurt, gaan ze meer naar buiten, ontmoeten ze elkaar, ondernemen ze dingen, ontstaan er nieuwe kansen en mogelijkheden, vinden ze rust en voelen ze zich weerbaarder, vitaler en gezonder. In zijn boek Palaces for the People, laat de Amerikaanse socioloog Eric Klinenberg zien hoe cruciaal de leefomgeving is voor gezondheid. Tijdens een extreme hittegolf in Chicago in de jaren negentig, overleden veel minder mensen in een buurt waar veel ruimte was voor informeel sociaal contact. Mensen kenden elkaar en wisten het als iemand een praatje of een pannetje soep nodig had.” 

Waarom integrale samenwerking vaak moeizaam is 

De gezonde leefomgeving krijgt steeds meer voet aan de rond in Omgevingsvisies, zowel op lokaal als provinciaal en landelijk niveau. En een integrale aanpak, om gezondheid, leefbaarheid en sociale cohesie te verbinden, wordt steeds meer regel dan uitzondering. Het gaat echter niet vanzelf, ziet ook Milikowski. “Een integrale aanpak vraagt om langdurige en oprechte wil om met elkaar tot iets moois te komen”, stelt ze. “Dat betekent dat alle betrokken partijen bereid moeten zijn om een net iets andere benadering te kiezen en een stapje extra te zetten, dan ze in de afgelopen decennia gewend zijn geraakt. Ook als er een fase in het project komt waarin het lastig wordt, financieel, qua planning of wat betreft procedures. Ik weet inmiddels dat de projecten waarbij het wel lukt, het resultaat zijn van doorzettingsvermogen, eigenzinnigheid en de durf om het anders te doen. Durf je het met zijn allen aan om te kiezen voor andere waarden dan snel rendement en durf je dat vol te houden, ook als collega’s, toezichthouders of de boze buitenwereld zich verzetten? Dat is niet makkelijk, maar wel noodzakelijk.”    

De rol van de overheid: maatwerk en betrokkenheid 

In het boek Wij zijn de stad gaat het over de kracht van de gemeenschap. Toch zal ook de overheid een rol spelen in de ontwikkeling van een gezonde leefomgeving in het algemeen en Gezonde Buurten in het bijzonder.  Hoe ziet Milikowski die balans? Maatwerk lijkt het sleutelwoord te zijn. “Het is een lastige zoektocht die op elke plek een ander antwoord zal opleveren. In de ene buurt is -in potentie- veel draagkracht en ondernemerschap, in de andere buurt is dat minder. Om te weten welke rol je als overheid het beste op je kan nemen, moet je de buurten kennen. Dat betekent dat er een meer structurele, gewortelde betrokkenheid moet zijn. Nu zie je vaak dat de gemeente, de corporatie en andere betrokken partijen pas de buurt in gaan als er iets moet gebeuren. Dan duurt het lang voordat je zicht hebt op de mensen en de gemeenschappen die er wonen, de formele en informele netwerken, de kracht en de kwetsbaarheden. Een mooi voorbeeld van een geslaagde aanpak is de Lodewijk van Deysselbuurt in Amsterdam, waar de gemeente, woningcorporatie Rochdale en vastgoedontwikkelaar Heijmans voorafgaand aan grootschalige aanpak van de buurt een langdurig traject zijn ingegaan. Voordat ze zijn begonnen met renovatie, sloop en nieuwbouw, hebben ze lang de tijd genomen om echt zicht te krijgen op de wensen en behoeften van de bestaande bewoners. Door een kantoortje te openen, eindeloos veel bijeenkomsten en gesprekken te organiseren, ondernemers een (tijdelijke) plek te geven en kunstenaarscollectief Cascoland in te zetten als verbinder, weten de betrokken organisaties nu heel goed wat voor woningen, voorzieningen en verbindingen er nodig zijn om zowel bestaande als toekomstige bewoners optimaal tot hun recht te laten komen.” 

Floor Milikowski biedt tijdens haar keynote op het symposium Gezonde Buurten verdieping en inspiratie over hoe wij leefomgevingen kunnen bouwen waarin mensen floreren. Wil je erbij zijn? Meld je aan via www.symposiumgezondebuurten.nl  – deelname is gratis, maar het aantal plekken is beperkt.